عزاداری محرم به روایت جعفر شهری، ۴،
تكیه دولت قرن 13 در محرم
كاركادو: تكیه دولت به عنوان نماد «تهران ناصری» آن قدر مشهور است كه كم تر تهرانی اصیلی است كه نامش را نشنیده باشد. تكیه ای در جنوب شرقی كاخ گلستان و در جنوب غربی كاخ شمس العماره كه هرچند حالا دیگر اثری از آن باقی نمانده است، اما هنوز آن شانس را دارد كه نامش بعنوان یك اثر معماری شاهكار و منحصربفرد دوره قاجار دهان به دهان بچرخد، اما این تكیه تاریخی چطور برای برگزاری آیین های محرمی تجهیز می شد؟
به گزارش کارکادو به نقل از ایسنا، جعفر شهری در جلد اول کتاب "طهران قدیم" خود به توضیح برگزاری مراسم عزاداری در محرم در بنای تاریخی "تکیه دولت" در بازار تهران و پشت کاخ گلستان می پردازد، بنایی باارزش و نفیس و تاریخی که تخریب شد تا جای آن بانک ملی ساخته شود.
"از اماکن پیوسته به ارگ شاهی تکیه دولت بود که در ماه های محرم از جانب دربار و سلاطین در آن روضه خوانی و تعزیه داری در عمل می آمد و ساختمان سه طبقه مدوری از روی نقشه تماشاخانه های فرنگ که سقف آن با چادری بر روی خرپای آهن پوشیده می شد. هر بزرگ و صاحب مقامی بنا به اقتضای زمان در عمارت خود یا هوالیان حسینیه و تکیه برای عوام فریبی داشت و به وسیله آن به ریشخند و جلب قلوب مردم می پرداخت و این تکیه نیز یکی از آنها بود که بنا به موقعیت و مقام شاه صاحبی و درباره خود بر دیگران تفوق می گرفت. در این مکان از اوایل سلطنت ناصرالدین شاه همه ساله تعزیه خوانی و روضه خوانی برقرار می شد تا اوایل سلطنت پهلوی که کم کم به تقلیل و تعطیل انجامید.
این تکیه سه راه داشت که دو راه آن مثل کوچه تکیه دولت، مقابل بازار که مخصوص مردها بود و در شمس العماره برای زنان که عوام نیز از آن تردد می کردند و در دیگری مخصوص خواص همچون شاه و درباریان از داخل اندرون که به شاه نشین آن بازمی گردید.
این مکان که تا بیست و چندهزار جمعیت در آن جای می گرفت، ابتدا در چهار طبقه بنا شده بود که زمان مظفرالدین شاه در اثر شکستگی هایی در پایه ها لازم می شود طبقه فوقانی آنرا خراب کرده و بار ستون ها را سبک نمایند و ضمنا توسط مهندسین فرانسوی بجای دیرک که همه سال موقع کشیدن چادر سبب زحمات فراوانی می گردید و غالباً گرفتار بادهای شدید شهریار گشته از جا کنده شده خطراتی به وجود می آورد. اسکلتی عرقچین مانند از آهن به روی آن استوار می شد که چادر بر روی آن کشیده می شد.
طبقات سه گانه آن طاق نماهایی با طاق های مقوس بود که در مرتبه دوم و سوم آن زنبوری ها، زن های تماشاچی جمع می شدند و طبقه همکف آن از جانب اعیان و رجال و وزرا و امنا و روسای اصناف آذین بندی شده زینت می گردید. هر طاق نما از طاق نمای دیگر بهتر و زیباتر و باشکوه تر بسته می شد که با چشم همچشمی کامل و پرخرج ترین سلیقه ها انجام گرفته باید جلب نظر شاه می نمود.
افتخار بستن این طاق نماها خود به خود نصیب نمی گردید که باید قبلاً با پیشکشی ها و تقدیمی های قابل توجه از شاه کسب اجازه بکنند و بهترین طاق نماها در اختیار کسی قرار می گرفت که پیشکش ارزشمندتر یا تقویمی زیادتر داده باشد و همین طور رسم همه ساله بود که در شب هشتم محرم این قرار را با فرستادن نقدینه و تقدیمی تازه تجدید کرده از آن سو مفتخر به خلعت شاهانه طاق شال گردیده اجازه بستن سال دیگر را دریافت نمایند و مسلم بود که ارتقا یا تنزل طاق نماداران که طاق نماهاشان مقابل جایگاه یا در کنار و دور از دیدگاه همایونی باشد نیز بسته به آن بود که آخرین پیشکش شب هشتم را مافوق دیگران یا کمتر از سایرین تقدیم کرده باشند.
چادر تکیه دولت
چادر این تکیه نیز به نسبت مکان خود از بزرگ ترین و باشکوه ترین پوش ها بود که بر سر اسکلت آهنی آن استوار می گردید چه سقف و "پوش" سلطانی به حساب می آمد که سایه بر سر ظل الله می افکند همراه نقش هایی از شیر، پلنگ، طاووس، مرغ، گل و گلدان و شیرهای شمشیر به دست و خورشید به پشت، همراه نواردوزی های قشنگ که هر بیننده ای را مجذوب می کند.
پس از طاق نماها و چادر و پوشش و سیاهی های کتیبه فرش های کف و قالیچه های دیوارکوب و چراغ های صد لاله آویز و پایه دار زمینی، تصاویر قلمی و دوربینی شاه و ولیعهد بود که گوشه و کنار را پر کرده بود و پرده شمایل های ائمه و صحرای کربلا و مقاتل، تخت بندی وسط جهت تعزیه خوانان، بیدق ها و کتل ها و علامت ها و علم ها و طوق ها و دیگر آلات و ادوات مربوطه مانند زره و کلاه خود، سپر، شمشیر و خنجر که با قواعدی بجا به جرزها و اطراف نصب شده، زیبایی تکیه را چندان می نمود.
پس از همه جلال و عظمت پیرایه جایگاه سلطنتی یعنی شاه نشین بود که آنچه در دیگر طاق نماها گرد آمده بود در آنجا جمع شده بود و پس از همه اهمیت و عظمت روضه خوانی و تعزیه خوانی او که تالی آن در هیچ نقطه دیگر تهران به نظر نمی رسید.
شرایط ورود به تکیه دولت
عزاداری این تکیه از روز اول ماه محرم شروع شده، روز یازدهم ختم می گردید که البته بانی این ۱۱ روز دربار بود و شاه در آن شرکت می نمود و پس از آن ۱۰ روز و ۵ روز از وزرا و امنا و دیگر درباریان بانی یافته تا آخر ماه صفر امتداد می یافت، اما به اهمیت روزهای نخست نبود که این بقیه صورت تأسی می گرفت.
چون فراهم کردن جای نشستن در تکیه به سختی میسر می گردید، زن ها از بامداد زود بلکه برخی از پیش از آفتاب به آنجا رو آورده جا می گرفتند و از آنجائیکه تا آخر مجلس در اثر کثرت جمعیت و غالباً بسته شدن درها ورود و خروج امکان پذیر نمی گردید، زن ها تقریباً بطور عموم ناهار و دهان گیره خودشان را همراه می آوردند و چه بسا که وسیله قضای حاجت خود را چیزهایی مانند مشربه یا قُلقُلک یا کوزه قلیان دنبال می بردند."
منبع: شهری، جعفر. (۱۳۷۱). طهران قدیم، ج ۱. چاپ هفتم. نشر معین. تهران. صص ۱۱۰ - ۱۱۵
منبع: كاركادو
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب