ما در دهه ۶۰ چه شنیدیم و چه کشیدیم
کارکادو: با وقوع انقلاب 57 و آن تحولات و ساختارشکنی ها و بازگشت الگوهای دینی، هنر و فرهنگ پس از ساختارهای امنیتی بیشترین لطمه و خسران را دید. هنرمندان به دو گروه انقلابی و طاغوتی تقسیم و بعضی بدون برچسب و انگی از کار بیکار شدند. هنرمندانی که مهاجرت نکردند و در دسته دوم تعریف شدند، روزگار سختی را تحمل کردند که لایق آن نبودند. تاریخ و سرگذشتشان را حتما خوانده اید و شنیده اید.
سازمان رادیو و تلویزیون ملی یکی از متولیان اصلی هنر و همچون موسیقی قبل از انقلاب بود؛ این سازمان در نخستین روزهای انقلاب به صداوسیمای جمهوری اسلامی تغییر نام داد. پس از رفتن یکی از چهره های اصلی انقلاب صادق قطب زاده - او با حکم مهدی تاجر تقریبا یک سال اول انقلاب را بر کرسی ریاست صداوسیما نشست - اغتشاش و بلبشویی که در مدیریت آن روزها حاکم بود، ادامه یافت. شورایعالی انقلاب و ابوالحسن بنی صدر (رئیس جمهور وقت) شورای سه نفره و پنج نفره برای این سازمان تعیین کردند؛ اما در کشاکش آن روزها هیچ حکمی و هیچ مدیری حتی دوره ای یک ساله را تجربه نمی کرد و گاه در کمتر از دو یا سه ماه از مسئولیت خلع شده و به جای دیگری می رفت و گاه از زندان و بعد جوخه اعدام سر بر باد می داد (مصداقش باز هم صادق قطب زاده است). صداوسیما هم از قاعده مستثنی نبود، از آن جمله وقتی که عبدالکریم موسوی اردبیلی، علی اکبر محتشمی پور و عبدالله نوری را بعنوان سرپرست به این سازمان فرستاد، مدیریت شورای این دو به یک فصل هم نرسید که علی لاریجانی جوان با برادرش محمدجواد همراه با محمد هاشمی رفسنجانی پس از آن دو آمدند. از بهمن ۵۹ تا مرداد ۶۲ این شورا مدیریت را بر عهده داشت و سر انجام حکم ریاست را برای مدت ۱۰ سال تا سال ۱۳۷۲ به نام محمد هاشمی رفسنجانی برادر اکبر هاشمی رفسنجانی زدند و او عهده دار این مسئولیت شد. این رفت وآمدها از سویی تسویه ها و اخراج ها را به همراه داشت و از طرفی آمدن نیروهای انقلابی را.
بلاتکلیفی موسیقی در میانه غنا و انقلاب موسیقی در دوران پساانقلابی ضربه بزرگی را از بلاتکلیفی خورد. چون که یک سوی آن احکام دینی است که موسیقی را غنا می دانست و حرمت برایش قائل بود و از طرفی انقلاب با نوار کاست و سرودها و ترانه هایی که خیلی از آنها از موسیقی های انقلابی متأثر از جنبش های چپ جهان ایده گرفته، پیوند خورده بود.
آن روزها در پاویون فرودگاه مهرآباد هنگام ورود بنیان گذار انقلاب سرود «خمینی ای امام» خوانده شد؛ باآنکه سازی آنرا همراهی نمی کرد، اما بر مبنای موسیقی جهانی و انقلابی نوشته شده بود و هیچ ربطی به سابقه تاریخی موسیقی ایرانی نداشت، بااین حال موسیقی از هیچ نوعش دوامی نیاورد و چند ماهی پس از انقلاب در سال ۵۸ آیت الله خمینی طی سخنرانی اعلام نمود که موسیقی حرام است و پخش آن از صداوسیما ممنوع گردید.
جنگ و نیازهایی که با خود آورد با بمباران فرودگاه ها و مراکز نظامی توسط نیروی هوایی ارتش عراق، رسماً جنگ در شهریور ۵۹ شروع شد و دشمن به سرزمین مادری حمله کرد و احتیاج به هنر برای ایجاد شور و هیجان کاملا مشهود بود و دقیقا از همین روزها موسیقی حماسی باردیگر به دایره تولید برگشت و از رادیو و تلویزیون پخش و از بلندگوهای مساجد و امکان عمومی و مدارس بازتاب یافت. موسیقی هایی که رزمندگان و نیروهای مختلف نظامی را می ستود، چه خلبانان باشند چه ارتش خلق ایران.
با مارش نظامی به خیابان آمدیم/ خونین شهر آزاد شد در این دوره موسیقی رسمی به چهار دسته عمده تقسیم شد. مارش های جنگی که پیش از صدای گوینده پخش می شد و گوینده تاکید داشت: «شنوندگان عزیز توجه فرمایید» و این یعنی خبری در راه می باشد. وقتی گوینده رادیو بعد تکرار باردیگر این جمله اظهار داشت: «خونین شهر، شهر خون آزاد شد» شاید کسی باورش نمی شد که بعد از شنیدن یک مارش نظامی که از چند نت ساده تشکیل شده است، ملتی خوشحال شوند و باردیگر و پس از چند سال به خیابان ها بیایند و شیرینی پخش کنند، چون که پاره ای از وطن باردیگر به ریشه پیوند خورده بود.
مارش های نظامی بخش اصلی موسیقی آن روزها بود چون که از بلندگوهای خاکستری مساجد و امکان عمومی و ایضاً مدارس پخش می شد. ما متولدین اواخر دهه ۵۰ و اوایل ۶۰ که به مدرسه می رفتیم، در دبستان ها به خط شده رژه رفته و شعارهای بزرگ ترها را تکرار کرده و به کلاس ها هدایت می شدیم.
ممد واقعا نبودی و ندیدی این تصاویر برای طبقه متوسط ایران گره می خورد به بازگشت پیکر تکه تکه شده جوانانی که به آرزوی پیروزی می رفتند و شهید و گلگون گاهی فقط روی یک پلاک نقره ای رنگ بازمی گشتند. اینجا هم موسیقی بود؛ اما سبک دیگری داشت، مارش های جنگی و عزا باآنکه در شهر های غیرجنگی مؤثر بود؛ اما شب عملیات و در لحظه های عزیمت جوانانی که باید برای شهادت آماده می شدند، مارش جوابگو نبود، اینجا نوع دیگری از موسیقی ایرانی را می خواست که قرن ها تکرار شده بود، موسیقی ردیف دستگاهی که روزگاری توسط تعزیه خوانان نجات یافته بود، این دفعه با چرخش های باردیگر به کار روزگار سخت آمده بود. یکی از تأثیرگذارترین آن موسیقی ها که بعد از فتح خرمشهر توسط غلامرضا کویتی پور با تاسی از «بخشو» مداح بوشهری، خوانده شد: «ممد نبودی ببینی» بود که اشاره داشت به شهادت محمد جهان آرا اسطوره خرمشهر که در دستگاه همایون از ردیف آوازی ایرانی خوانده شد.
صادق آهنگران و شبهای عملیات پشت خط یکی از تأثیرگذارترین چهره های آن روزها که بیشترین تاثیر را در شبهای عملیاتی داشت، صادق آهنگران بود. او بیشترین مداحی ها را داشت که از دستگاههای موسیقی ایرانی (دشتی، شور، چهارگاه و... ) و قالبی از مداحی و روضه خوانی الهام گرفته بود، وی در بعضی روزها شور مذهبی ایجاد می کرد و شوق دیدار یار، بعد از شهادت و گاهی حزن و دریغ برای جاماندن از غافله شهدا. «سوی دیار عاشقان رو به خدا می رویم» همچون تأثیرگذارترین مداحی های صادق آهنگران بود. «کربلا، کربلا ما داریم می آییم» از اکبر شریعت هم همچون مواردی بود که در ذهن و ضمیر کودکان و نوجوانان و جامعه ایران هنوز نشسته است و روزهایی را تداعی می کند که با غم و اندوه و هراس آمیخته است.
از دل انقلاب سنت گرای شرقی؛ اپرا بیرون آمد دسته دیگر از موسیقی شکل گرفته در آن دوران که از آن غنا استخراج نمی شد و با تحریرهای موسیقی سنتی و پاپ هم خانه نبود، موسیقی اپرایی بود. این نوع موسیقی با شعرهایی که جنبه های سلحشوری داشت، چیزی میانه موسیقی پاپ با اجرای خواننده اپرا بود. یکی از معروف ترین چهره های آن زمان اسفندیار قره باغی است. قره باغی گرایش های انقلابی و چپ داشت و قبل از انقلاب در ارکستر اپرای تهران، سولیست (تک خوان) باس بود. او «آمریکا آمریکا مرگ به نیرنگ تو خون جوانان ما می چکد از چنگ تو» را خواند.
این ترانه با ساختار اپرایی در روح و روان تمام دانش آموزان آن دوران نشست چون که تقریبا در تمامی صف ها و مراسم ها پخش می شد و دانش آموزان باید سر صف های صبحگاهی آنرا تکرار می کردند.
«خلبانان! ملوانان! ای امید و فخر ایران» کار جمشید نجفی و کارهای رشید وطن دوست هم ازاین دست بود.
گلریز؛ تلفیق سنتی و پاپ انقلابی دسته دیگر موسیقی که در خدمت تبلیغات دوران جنگ بود و تلاش می کرد تا شور آن دوره را روایت کند، آثار کسانی همچون محمد گلریز بود. محمدعلی گلپایگانی برادر اکبر گلپایگانی یکی از چهره های به نام آن روزها بود که موسیقی اش در موقعیت های بسیار پخش می شد. او ترکیبی از موسیقی ردیف دستگاهی و پاپ بود، گلریز از «ای شهید مطهر» تا «ای شهیدان خدایی نامتان پاینده باد» را در آن دوران اجرا کرد.
در همان سال ها اساتید بزرگ موسیقی همچون محمدرضا لطفی، هوشنگ کامکار، شهرام ناظری، محمدرضا شجریان، حسین علیزاده و... قطعاتی کم نظیر را در دوره انقلاب و جنگ ساختند که جنبه ایدلوژیک نداشت و بیشتر روایتی ملی و میهنی از جنگی ناخواسته بود. همچون «کاروان شهید» از شهرام ناظری و «کجایید ای شهیدان خدایی» از هوشنگ کامکار بخشی از آثار ماندگار و کم نظیر آن دوران است.
موسیقی فیلم و سرفصلی که مجید انتظامی، فریدون شهبازیان، محمدرضا علیقلی و... ساختند، مبحث دیگری است که باید به جای خود بررسی شود.
۵۷۵۷
منبع: karkado.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب