نمایشی که مخاطبانش با انفجار بمب نابود شدند!
کارکادو: پویا سعیدی درباره ی نمایشنامه «اسفرود بی دم» می گوید همانطور که گفتم واقعیت بطور کلی و سراسر جفنگیات است پس کمدی در هر زمانه ای نیاز جامعه است و فقط برای این زمان نیست. یکی از دلیلهای به وجود آمدن کمدی هم این است. این جا هم هدف ما خیلی کمدی بودن نیست و وقتی یک چیزهایی را می گوییم خود به خود خنده دار است.
مهسا بهادری: «اسفرود بی دم»، نمایش اسفرود بی دم یک نمایش مزخ.. نه ببخشید یک نمایش فاخر، متفاوت و خلاقانه بود. این مونولوگ یکی از بازیگران است که دست آخر خاظره شخصی اش از مواجه شدن با اره برقی و دزدیده شدن ازطریق یک راننده را روایت می کند، زن و شوهری را می بینیم که یک نفر دیگر زندگیشان را می نویسد، استاد پیشکسوتی که به گوزن تبدیل می شود و عده ای آدم که بدنبال کشتن یکدیگر هستند.
در شبی که ما نمایش را تماشا کردیم یک نفر مقابلمان ایستاد با بمب هایی که به کمرش بسته بود و می خواست همه را نابود کند اما...
«اسفرود بی دم» نمایشی سوررئالی به تهیه کنندگی جلیل اکبری صحت است که خنده دارد، خشم، اندوه، قدرت طلبی و انتقا جویی هم در آن به چشم می آید و به قول پویا سعیدی نویسنده و مشاور کارگردان این نمایش فقط جفنگیات است، اشتباه نکنید این دفعه جفنگیات بار معنایی منفی ندارد و به همین بهانه هم با نویسنده این اثر گفت و گو کردیم که در ادامه می خوانید.
در بین هر نمایش می گفتید که نمونه های بهتر این داستان فلان کتاب یا فیلم است با این کار می خواستید به صورتی ابراز ارادت کنید به نمایش نامه نویسان و نمایش های بزرگ؟
فقط نمایش نامه ها نبوده است. به رمان و فیلم و چیزهای مختلفی ارجاع داده می شود. من کلا هم به عنوان مخاطب و هم کسی که کار تولید می کند خیلی به این مساله قائلم که مدام باید نمایش را ارجاع دهی به آثار مختلفی که دوست داری و الهام بخش بوده اند بنا بر این هم این کار را انجام دادم. با این کار هم به صورتی با دزدی از آنها به یک سنت بزرگ تری که فکر می کنی باید به آن متعلق باشی، تعلق میابی و آنرا اعلام می کنی و هم اینکه دست روی این مساله می کذاریم که هر اثرهنری ای که خلق می نماییم، آجری در دیوار آثار هنری بزرگ قبلی است که با آن ارتباط گرفته ایم.
همیشه این تلقی در ایران بیشتر رایج است که به یک جور اورجینالیته ای اعتقاد دارند و قائلند که به نظر من وجود خارجی ندارد. یک جور اعلام خارجی است که کار ما دارد توسط خودمان به انجام می رسد و هیچ ربطی به آثار دیگران ندارد و همین سبب شده است که بطورمثال اگر رنگ و بوی اثر دیگری را در اثرت تشخیص بدهند احساس کنند که داری کپی می کنی در صورتیکه این همان فرایندی است که گفتم. هر اثر هنری خواه ناخواه با آثار پیش از خود مرتبط می باشد. یا بعضی آثار حالت خود ارجاعی دارند و خودشان را مشخصا متصل می کنند به آنها و یا اینکه نه این را عنوان نمی کنند ولی ردی از آن آثار در اثر هست. اثر ما از دسته اول است.
اشاره کردید به اینکه ما تقریباً در ایران اثر اورجینالی در این قالب نداریم.
منظورم این است که ما فکر می نماییم چیزی که اورجینال است، خیلی اورجینال نیست.
خیلی نو است؟
اصلا موضوع نو بودن نیست. به این معنا که مال خودمان است. این مسئله فلسفه زبان است. اما همین که ما از زبان استفاده می نماییم یعنی داریم از یک چیز مشترک استفاده می نماییم و به یک مدیوم مشترکی وصل شده ایم که کاربران زیادی دارد. تو نمی توانی وقتی از یک مدیوم فراگیر استفاده می کنی احساس کنی که آدمی هستی با یک تخم دو زرده. در صورتیکه این طور نیست. در ایران این طور است که برخی فکر می کنند، آثار قائم به ذات و اورجینال هستند.
وقتی من به عنوان مخاطب این نمایش را می بینم، توقع دارم که چه آورده ای برایم داشته باشد. بطورمثال وقتی که ما می روم یک نمایش کلاسیک مثل «دریاچه قو» را می بینم، یا یک تئاتر بی کلام می بینیم می دانیم که مقرر است چه ببینم، می خواهم بدانم مخاطبی که نمایش شما را می بیند باید بدنبال چه چیزی باشد؟
جفنگیات. مخاطب ما باید دنبال جفنگیات باشد و ما کوشیدیم زندگی جفنگی که بیرون جاری است را نمایشی نماییم. زندگی جفنگی مجموعه ای است از تناقضات عجیب و غریب و هیچ گاه هم منشا آن معلوم نمی گردد. زندگی خیلی چیز دیوانه واری است. فکر می کنم که اثر ما بمراتب عاقلانه تر و نسبت به واقعیت است. مسئله، نگرش و منظور ما از واقعیت مدل دیگری است. بیشتر وجوه جفنگ و بی منطق و دیوانه در دل واقعیت را ما جدا کردیم و در این نمایش آوردیم.
ما این نمایش را در چند بخش می بینیم و در نهایت در آخر داستان می فهمیم که این چندبخش باهم مرتبط بودند. می خواهم بدانم که چرا از چند بخشی بودن استفاده کردید و ایده تان چه بود که از یک خط سیر داستانی استفاده نکردید و همان را ادامه ندادید؟
راستش به این خاطر بود که من یک سری موقعیت به ذهنم می رسید که خیلی کوتاه بودند بنا بر این تصمیم گرفتم این موارد را در یک بسته به نمایش بگذارم. چون حال و هوای مشترکی دارند. بطورمثال الان که دارم باشما مصاحبه می کنم یک دفعه یک نفر در ذهنم می گوید که اگر الان من به شما یک سیلی بزنم چه اتفاقی رخ می دهد و واقعیت میان ما چطور پیش می رود. این ها هم آن لحظات به ذهنم رسیدند اما جدا جدا و من احساس کردم همه این ها برای یک متن هستند و این ها را در یک متن قرار دادم. این قطعه قطعه بودنشان هم بدین سبب صورت گرفت.
آیا می توانیم بگوییم جامعه آماری مخاطب ما به تئاتر کمدی توجه بیشتری دارد. چه در سینما، تلویزیون و تئاتر. آیا به این معنا است که جامعه به کمدی بیشتر نیاز دارد؟
همان طور که گفتم واقعیت بطور کلی و سراسر جفنگیات است پس کمدی در هر زمانه ای نیاز جامعه است و فقط برای این زمان نیست. یکی از دلیلهای به وجود آمدن کمدی هم این است. این جا هم هدف ما خیلی کمدی بودن نیست و وقتی یک چیزهایی را می گوییم خود به خود خنده دار است.
حدودا پانزده بار یا بیشتر که من نتوانستم بشمارم از کلمه نسبتا نا مناسبی استفاده کردید. این بیان گر این است که جامعه ما رو به زوال کلامی است یا نه هدف خاصی پشتش نبود و می خواستید با مخاطب ارتباط برقرار کنید؟
راستش اگر بخواهیم مسابقه ای برگزار نماییم بین کلمات هر زبانی و بگوییم که کدامشان پرکاربردترند نسبت به بقیه کلمات در تمام زبان های زنده و مرده فحش ها رتبه اول را دارند. و راستش نمایش ما همان طورکه گفتم نسبت به واقعیت سر به زیر و مودب تر است در استفاده از فحش ها هم همینطور است.
اگر بخواهید «اسفرود بی دم» را توصیف کنید چه می گویید؟
اسفرود بی دم را نمی دانم دقیقا چیست ولی اجزای بدنش تشکیل شده است پای دلقکی و سرخر و تن پنگوئن وتیشرتِ جر خوردم از خنده.
نکته ای که وجود دارد سادگی صحنه است در عین پرکاربرد بودنش که نکته خوبی است چون از کمترین فضا بیشترین استفاده را کرده اید.
این بر طبق نیازهای نمایش است که طراح صحنه تشخیص داده است. این رویکرد خانم نغمه پری بود.
مقداری رویکرد و نقدهای اجتماعی در این نمایش می بینیم می توانیم بگوییم که «اسفرود بی دم» یک کمدی اجتماعی است و با زبان طنز به مسائل اجتماعی نقد وارد میکند.
جوابم به این پرسش هم تکراری خواهد بود. مثل همان که گفتم کمدی نیاز همیشه است. وقتی درباره ی چیزهایی حزف می زنیم. ما الان درباره ی هر چیزی حرف بزنیم به چیزهایی معترضیم و این اعتراض به اشکال مختلف خودش را نشان میدهد و این اتفاق این جاهم دارد به روشی درون این نمایش می افتد، تاکیدی روی نشان دادن آن نیست ولی امیدواریم که فهمیده شود.
اما در این بین بد نبود نظر کارگردان را هم بدانیم به همین بهانه به گفت و گو با فرشید روشنی پرداختیم که در ادامه می خوانید.
من به عنوان مخاطب خودم میدانستم که نیامدم این جا تا یک اثر کلاسیک یا تئاتر روشن فکرانه ببینم من آمده بودم که تئاتر طنز ببینم و فکر می کنم این نمایش به وعده ای که داده بود عمل کرد و به هدفش که چند ساعت خنداندن مخاطب بود، رسید.
سوالم این است که شما چرا این نمایش را با این محوریت و شکل و شمایل کارکردید؟
در این شرایطی که داریم، تئاتر کار کردن ریسک است. یعنی چوب دوسرعفو می شوی. دلیل اینکه چرا رفتم سمت این تئاتر، بدعت گذاری و نوآوری موجود در متنش بود. دقیقا همین نکته بدعتش بود که من سمتش رفتم وسعی کردم در طول اجرای نمایش همه عناصری که می خواهیم استفاده نمائیم بدیع باشد. این بدعت شدت های مختلفی پیدا کرد. پوریا سعیدی دوستم است و دوستش دارم و قلمش را دوست دارم. این نمایش نامه خیلی وقت بود که دستم بود برای کار کردن برای فجر دیگر فرصتی پیش آمد که سالن شهرزاد به ما نوبت اجرا داد و آمدیم کار کردیم.
یکی از مسائلی که الان وجود دارد این است که هم اکنون حتی فیلم سینمایی های خیلی معروف با بازیگرهای سلبریتی نمی توانند خرج خودشان را دربیاورند؟ حالا چه اتفاقی افتاده که شما فکر کردید که در تئاتر مخاطب می تواند کمک نماید که حداقل هزینه برگردد؟ و به عنوان کارگردان سراغ این کار رفتید و این تیم با تهیه کنندگی جلیل اکبری صحت دور هم جمع شدند؟ به هر حال برگشت مالی هم مسئله خیلی مهمی است. آیا می تواند هزینه های ابتدایی خودش را برگرداند؟
من فکر می کنم خودِکار می تواند یک سری کارها را انجام دهد. ما وقتی وارد اینترتیمنت و سرگرمی می شویم امیدمان به برگشت مالی بیشتراست تا وقتی که تئاتر روانشناسانه یا رشد فکری کارمی نماییم. من فکر می کنم این مسئله اولی بود که موجب شد آقای صحت به ما اعتماد کند و این اعتماد دو طرفه شکل بگیرد تا ما کاری را خارج از دایره امنی که در تئاتر وجود دارد انجام دهیم. اینکه سرمایه ای خارج از دایره امن گذاشته شود ریشه در همین اعتماد دارد.
«اسفدود بی دم» در همه حوزه ساختار شکنی انجام داده؟ شما موافقید؟
بله صددرصد
این ساختار شکنی را در زبان نمایش هم وجود دارد. در این نمایش ادبیات عامیانه را زیاد می بینم. فکر نمی کنید که ممکنست این ماجرا به سطح کیفی کار لطمه بزند؟
من فکر می کنم غیراز این باشد، رشته ارتباط ضعیف تر می شود. ارتباطی که ما باید با تماشاگر بگیریم. من اگر همین الان با شما با ادبیاتی غیراز ادبیات روزانه صحبت کنم خیلی جنبه متکلفانه پیدا می کند و همین موجب می شود که حائل، پرده یا شیشه ای نامرئی میان ما کشیده شود. به خاطر همین من عمدا روی این قضیه فوکوس داشتم. حتی از بچه ها خواستم اسم خودشان را صدا بزنند. شهروز، شهروزاست و حامد، حامد. ادبیات اگربخواهد چیزی غیر از این باشد و یک ساختار جدید و یک زبان جدید و یک زبان آرکائیک باشد قظعا ارتباط خیلی خوب شکل نمی گیرد. به عمد است که ما محاوره صحبت می نماییم تا شکل تئاترمان القا کننده یک صحنه ریئل تایم باشد تا اینکه یک بازی قرار دادی باشد. برای همین جای بداهه بودن و خود بودن و در لحظه بودن برای بازیگران گذاشتیم. برای اینکه نه شما و نه بچه های پشت صحنه احساس نکند که تئاتری که اجرا می شود با تماشاگر فاصله دارد. تماشاگر و ما همه یکی هستیم. نمی خواهیم تماشاگر احساس کند، بازیگران در نور زرین با تماشاگران فاصله دارند.
ما وقتی این نمایش را می بینیم مقرر است فقط بخندیم؟
نه اصلا.
پس این نمایش قراراست چه چیزی به ما بدهد؟
اگر بخندیم هم باید تلخند باشد. یعنی خنده ای همراه با تفکر. بطورمثال شما باید برایتان سوال شود که چرا باید بخندیم وقتی که یک استاد، گوزن باشد. شما به این می خندید اما بعدش برایتان چرایی به وجود می آورد. اینکه فقط به خنده گرفته شود از اول خط قرمز ما بوده. شروع نمایش هم بعد ازموومانی که جنبه کمدی دارد می رویم در جنبه جدی تری که اصلا خنده دار نیست. یعنی می خواهیم بگوییم فقط خنده دار نیست. کوشیدیم از همه طیف احساسات در نمایش چیزهایی داشته باشیم. شاید(گفتن این موضوع) به ضررم تمام شود اما انگار متن نمایش هم یک ساختار پست مدرن دارد که می طلبد هر چیزی را گفته می شود خودش را خراب کند و باردیگر خودش را بسازد.
آخرش هم اشاره کردید که شالوده شکنی...
من شمردم بیش از ۱۵ بار از الفاذ رکیک در آخر نمایش استفاده شد.
کمی از الفاظ رکیک هم استفاده می نماییم که برای زیر ۱۸ سال جالب نیست. اما اگر غیراز این باشد هم حق مطلب سخت ادا می شود.
نکته ای درمورد کارگردانی این کار هست که بخواهید بگویید؟
در کارگردانی این کار پویا خیلی در تصویرسازی ها و صحنهها کمکم کرد. از شروع زمانی که من انتخاب بازیگر داشتم و جای بازیگر عوض می شد کنارم بود. این متن هم مثل سایر متن ها پتانسیلش را داشت که در دست هر کارگردانی یک شکلی بگیرد. وقتی خودِمولف آن جا باشد ذهنیتش را پیاده می کند. از خوش شانسی من بود که پویا کنارم بود. و اهتمام کردم تصویری که خودم داشتم را با تصویر او به یک دیزالو در کارگردانی برسانم.
۲۴۵۲۴۵
منبع: كاركادو
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب