روایتی از چهارباغ گردی و خیال یك دیدار
كاركادو: چهارباغ گردی را می توان یكی از عادت های روزهای تعطیل اصفهانی ها از گذشته های دور تا دست كم زمانی كه چهارباغ را به اصول و قاعده ای جدید درنیاورده و هنوز انتشار یك ویروس همه دنیا را به هم نریخته بود، دانست.
گردشی که بعضاً با دید و بازدیدهای سرپایی دوستان و آشنایان هم همراه می شد و همان می شد نُقل مجلسِ شب هنگام آنها که در روز شانس این دیدارها را داشتند.
به گزارش کارکادو به نقل از ایسنا، وحید قاسمی - پژوهشگر اصفهان و مدیر پیشین موزه علیقلی آقا در اصفهان و مدیر موزه خیابان ولی عصر- داستانی خیال انگیز از چهارباغ گردی و ملاقات نوه ی عبدالغفار معمار باشی نوه ی حاج رحیم قناد اصفهانی در چهارباغ را به گویش اصفهانی این طور روایت می کند؛ «چهارباغ برای من یعنی پرسه زنیِ پس از ظهرهای پنجشنبه در اصفهان، یعنی وقتی که با پدر و مادر و برادر شال و کلاه می کردیم و عازم سفر به چهارباغ می شدیم، درست انگار که به مهمانی می رویم، لباس های تر و تمیزمان را می پوشیدیم و ملاقات مان با چهارباغ آغاز می شد. روندی که بر خالفِ ظاهرِ تکرارگونه اش اما سرشار از تازگی ست وتازه کردن دیدارهایی که شاهدش کرور کرور خاطره است.
مغازه هایی که آثار مینیاتورِ درونِ ویترین اسبابِ قصه پردازیست و استادکارهایی که درون مغازه مشغول به کار هستند، سردر باغِ هشت بهشت که وقتی نیمه باز است وسوسه ی سرک کشیدن و دید زدن در باغ و کوشکِ باغ را فراهم می آورد، آن دو باب مغازه کنار همِ اسباب بازی فروشی که کمتر بچه اصفهانی هست از آنها اسباب بازی نخریده باشد، آدم های آشنایی که از کنار پدر و مادر می گذرند و گاه به سلام و علیکی و لبخندی از کنار هم عبور می کنند و گاه خوش و بشِ مفصل تر امکانِ تماشای بیشتر را فراهم می آورد، پاساژهای پارچه فروشی که گاهِ پرسی زنی را برای مادر معنا می کنند و برای من خیره شدن در رنگ ها و خیال پردازی با توپه های پارچه است، یا به وقت تابستان بستنی چمن زار با آن ژِتُن های رنگارنگاش که برای من و برادرم حکم اسباب بازی را داشتند، برای بستنی یک رنگ، فالوده رنگِ دیگری و مخلوط هم رنگ خودش را داشت.
این حرف ها را که برای دوستم گفتم انگار انبان خاطرات او را آتش زده باشم او هم آغاز کرد به گفتن از چهارباغ.
چهار باغِ او به زمان قبل تر بر می گشت و بخاطرِ شخصیت و احوالِ پدرش که از قضاء معلم پدرِ من هم بود روایت هایش حال و هوایِ دیگری داشت، تجربه زندگیِ چهارباغی مان متفاوت بود اما یک جاهایی من دوستم و بسیار کسان دیگر را آشنای دیرینِ هم می کرد؛ الباقی تجربه هایِ زندگیِ چهارباغی دوستم دراگ استور بوعلی از آن نقاط مشترک مان بود.
نقلِ تجربه زندگی هر اصفهانی از چهارباغ نَقلی ست که موجبِ نَقلِ دیگری می شود و این نقل ها و قصه هاست که هر اصفهانی را دارای نسبتی با اصفهانیِ دیگری می کند و همه را شهروند اصفهان، انگار چهارباغ فصل مشترک همشهری بودن است، حتی اگر اصفهان زاده نشده باشی اما با چهارباغِ اصفهان نسبتی و خاطره ایی داشته باشی، اهلِ چهارباغ به حساب می آیی، نکته ی نغز روایت هایِ چهارباغ این است، هر کَس بنابر مرتبه و خانواده و شغل خانوادگی قصه خودرا از چهارباغ دارد. من، دوستم، اهلِ چهارباغ و حتی نوه عبدالغفارِ معمار باشی.
من عبدالغفار معمار باشی را ندیده ام، اما عمارت های بسیاری او را دیده اند، حکیمی معمار باشی که هم راز زندگی را می دانستِ و هم رازِ عمارت کردن را.
چهارباغ در زندگی من چندین نقش را داشته و اصوال تربیتم کرده است و نه من را که خیلی ها را! چیزی از طنازی و طنزپروری تا تصویرگری و کال هنرورزی را به هر اصفهانی که اهل بوده، آموخته است؛ همین جاها بود که نوه عبدالغفار معمار باشی در گوشم گفت همین طور است نوه حاج رحیمِ قناد! و این جمله را چنان اظهار داشت که زندگی جاریست و هیچ افسوسی درکار نیست الا سودای باز و بازِ ساختن، ساختنی برای روایت، ساختنی برمبنای روایت هایی که هست.
سال هایی که مفهومی به نام میراث فرهنگی من را به خویش خواند، با مفهومِ دیگری که موزه نام دارد آشنایم کرد و موزه مرا در کار به جا آوردن سرزمینم گمارد بیش از هر چیز روایت های زندگی مردم در تاریخ نزدیکشان بود که مرا در فهم فضای زندگی. شان کمک کرد، روایت هایی که شواهد تاریخی نیز خبر از وجودشان در گذشته دور میداد.
گویی معماری چه در مقیاس زندگی خصوصی و چه در مقیاس یک شهر و چه در مقیاس یک سرزمین و چه در مقیاسِ ایران زمین اسباب روایت سازیست و هر چه فضایی روایت مندتر با کیفیت تر.
چهارباغ، یکی از معروف ترین فضاهای شهریِ روایت مند است که به دلائل گوناگون نزدیک دو دهه است توجه به این روایت ها در آن به ورطه فراموشی سپرده شده است.
میرزا به وقت غروب در راهِ مسجد شاه برای نوه عبدالغفارِ معمار باشی از فرمان تازه شاه خبر داد؛ فرمان بازگشایی باردیگر قهوه خانه ها نه در میدان، که در چهار باغ! وبا همان لهجه شیرینِ اصفهانی اش تاکید کرده: «من نیمیدونم چی طور می شِد تو دلی درگاهیآیی این باغآ، قَوه خونه عمارِت کرد!»
نوه حاج عبدالغفارمعمارباشی هم سری تکان داده و پی حرف را گرفته و گفته: «بله میرزا! اِ ز اتفاق به منم گفتن که تو کاری عمارتی درخور برا دیواره هایی باغآ باشم برا عمارت کردنی چندتا قوه خونه!»
برعکس نوه ی حاج رحیم قناد که قناد نشد، نوه عبدالغفار معمار باشی معمار شده بود و در کارِ عمارتِ قهوه خانه ها در بدنه چهارباغ. این نخستین شواهد مداخله در کالبد چهارباغ در همان عصر صفویست؛ مداخله یی که با رعایتِ در دستور زبان عمارت کردن در چهارباغ اسباب روایت مندی را فراهم می آورد.
**********
چهارباغ به دنبال روایت تماشاهاست؛ دیدن و دیده شدن؛ چه از بدنه مجوف باغاتِ دو سویاش و رژه های در میانِ چهارباغ و چه گاهِ عمارتِ قهوه خانه ها به دست معمارباشی و چه تا آن گاه که من و خانواده ام را هر پنجشنبه به سفرِ چهارباغ می کشاند.
آها یادم آمد، من بارها نوه عبدالغفار را در خیالِ کودکی ام دیده ام که در چهارباغ قدم می زد؛ البالیِ خیال پردازی با پارچه های رنگی یا در دکانِ آن دو برادری که اول شیخ بهایی، کفشِ زنانه می دوختند و مادر پاتوق خرید کفش های دستدوزش آنجا بود. یادم هست که ورودی مغازه شان ارسی بود با پنجره های رنگی. یا شاید در دکان فاستونی فروشی که پدر پارچه کت و شلوارش را از آنجا می خرید. یک دفعه هم نوه عبدالغفار را در «عکسخانه باردو» دیدم. نخستین عکس پرسنلی ام را در شش سالگی در باردو گرفتم. تمامی اهل خانواده عکسهایی در این عکسخانه دارند همچون خاله جان زهره که می گفت وقتی دایی بزرگم با زندایی نامزد بوده اند نخستین عکساش را در عکسخانه باردو گرفتند. تصورش را بکنید من با چه تعداد اصفهانی قصه هایی از باردو داریم و این قصه ها چه طور ما را بهم پیوند می دهد و به اصفهان مان می رساند. شاید روزی فراخوان دادند هر کس در عکسخانه باردو عکسی دارد بیاورد، شاید روزی که راه نجات چهارباغ موزه زنده و پویایی شد تا باردیگر اصفهانی اصفهان را به جا بیآورد؛ یادمان باشد برای بازگشائی اش نوه عبدالغفار را هم دعوت نماییم.
*********
همه چیز در این فضای شهری برای تماشا فراهم گشته است و این کیفیت به طرزی خردمندانه طرازیده شده است که در طول زندگیِ اصفهانی با تغییراتی اندک اما در یک دستور زبانِ کارآمد روایت هایی را پی هم برای ساختن اصفهان و اصفهانی فراهم آورد.
آخرین باری که نوه عبدالغفار را دیدم حالِ خوشی نداشتم. در چیزی که می گفتند چهارباغ است قدم زده بودم اما هیچ آشنایی نیافته بودم. همه چیز غریب بود و برخی ظاهراً نونوار اما بی هیچ قرابتی! این مورد حالم را بد کرده بود، تا به «کتابفروشی فرهنگ سرا» رسیدم؛ تنها آشنایِ بازمانده! جایی که لذت کتاب و کتاب بازی را پس از «کتاب فروشی رجایی» برایم تازه کرده بود وآن هم به جهت اینکه کتاب دیدن بهانه ای بود تا یواشکی به محفل جنابِ سپاهانی و دوستانشان نزدیک شوم؛ آنها هر از گاهی حرفی و نقلی میان شان بود؛ از گفت و گو درباره واژه ای تا گفت و گو درباره شخصیتی ادیب در اصفهان. همین جا بود که فهمیدم جواد آقای فیض محفل ادبی دارد.
او را چون پزشک اطفال بود و پزشک کودکی برادرم، از قبل می شناختم. مطب اش بی نظیر بود؛ با آن حیاط و معماری اواخر قاجار و اوایل پهلوی اول که قدم گذاشتن در آستانه اش خبر از مریضخانه نداشت بلکه پُر بود از زندگی. به جز این پزشک اهل فرهنگ و ادب، حسن آقای کسایی (خدایش رحمت کند) هم به آنجا آمد و شد داشته است و البته بسیاری دیگر از اهل هنر. باری گفتوگوی جنابِ سپاهانی و دوستانش با لهجه های اصفهانیِ شهری که به شعر می مانست، این کتاب فروشی را که مغازه پدری جناب سپاهانی بود به تنها باز مانده آشنا تبدیل نموده است. با آن حالِ ناخوش نشستم پیش آنها، حاال دیگر من را کمابیش در محفل دوستانشان راه می دهند و برایم چای و پولکی مهیا می کنند. گفتم: «آقا، من این چهارباغ را نمی شناسم. هیچ چیزش آشنا نیست»
تایید کردند اما به احوال یک اصفهانی اصیل این طور که «مِگه شوما نمی دونسین؟! آ بایِد شوما که با این معمارا و ایناین، بدونین که...»
این گفت و گو حالم را خوش کرده بود اما باز پی چهارباغ بودم. از فرهنگسرا که زدم بیرون، داشتم به جایی درست کنار کتابفروشی، که محلِ «دراگاستور بوعلی» بود، نگاه می کردم. همین موقع، کسی زد سر شانه ام. برگشتم، دیدم نوه عبدالغفار است.
گفت: «چیطوری نوه حج رحیم؟» گفتم: «خُب نیسّم نوه حج عبدالغفار! اینجا را نیمیشناسم. پیایی چارباغم که انگار نیس، انگاری هیچ وخ نبودس!»
گفت: «پس بیبین من چیچی می کشم، اما خُبیش اینس که من کاری خودما کردم.»
گفتم: «بله، شوما ما را اسیری همی این قِصّا کردین. اصش شوما مَنا اسیری عمارِتا، عمارِت کردن، کردین.»
گفت: «مِگه بدس؟ اما خداوِکیلی بیا یه کاری صورت بِدِیم.»
گفتم: «چی چی؟ چه کاری؟»
گفت: «مِگه تو پیایی تماشا و تماشاهایی چهارباغ نبودی؟ نه تو تنا باشیا، خیلیا هسّ ن. بیاین یه موزه عَ لَم کونین، هم من اِز این آوارگی در میام. هم اصفانیا یادشون میاد اصفانا!»
منبع: karkado.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب